پیرو مباحثاتی که اخیراً با توجه به اظهار نظر تعدادی از همکاران در مورد انتخاب بین ارتودنتیست عمومی با متخصص برای درمان های ارتودنسی صورت گرفته است به سهم خود بر آن شدم مطالعه‌ای ،چه در مورد قوانین کشوری و چه قوانین و روال جهانی این مساله، در این زمینه انجام دهم.
تاریخچه و تعریف عبارت ارتودنتیست:
شایان ذکر است که مبحث فوق همواره در تاریخ دندانپزشکی وجود داشته است. در بعد تاریخ دندان پزشکی؛ ادوارد انگل به عنوان یک ارتودنتیست (قبلا پروتزیست) برای اولین بار باب تخصص گرایی را با ارتودنسی در دندانپزشکی باز کردو اولین متخصص ارتودنسی تاریخ دندانپزشکی نام گرفت (۱,۲). چند سال بعد، چارلز تووید با تلاش های خود سعی کرد اثبات کند که ارتودنسی کاری نیست که هر کسی بتواند انجام دهد و در سال ۱۹۲۹در آرکانزاس آمریکا قانونی گذرانده شد که ارتودنسی فقط توسط ارتودنتیست های متخصص مجاز باشد (۳,۴) و البته ارتودنتیست ها هم حق مداخله در دندانپزشکی را نداشته باشند! گرچه هنوز بسیاری از مراکز مهم درمانی دنیا به این تخصص گرایی احترام می گذارند (۵) و بسیاری از بیماران هم اگر بدانند و بتوانند دوست دارند حتی المقدور توسط ارتودنتیست متخصص درمان شوند ولی به شکل رسمی (قانونی) سال هاست چنین انحصاری جز در آرکانزاس (۶) جدی تلقی نمی شود! البته پس از آن دندانپزشکی دنیا دورانی از انحصار تخصص به متخصصین را گذراند و در این بین دندانپزشکان جنرال هم نه قدرت مبارزه با این انحصار طلبی را داشته اند و نه جرات آن را و نه تمایل به آن را(شاید از سر سیری)! اما سالها است که دیوار این انحصار شکسته است! خصوصاً از زمانیکه تعداد زیادی از همکاران جنرال به این برداشت رسیده اند که:
“ارتودنسی کار خاصی نیست که ما نتوانیم”!
اما آیا این برداشت درست است؟ می توان گفت هم آری و هم نه !
امروزه، چه از دید اخلاق وچه حقوق بشر و چه قوانین اگر به این مساله نگاه کنیم؛ عملا به این نتیجه می رسیم که:
انجام ارتودنسی توسط دندانپزشک جنرال هیچ ایرادی ندارد به شرط اینکه بتواند به بیمار درمان ارتودنسی صحیح و مناسب را ارایه دهد! (همانطور که ایرادی ندارد اگر دندانساز تجربی بتواند به بیمار، درمان دندانپزشکی صحیح را ارایه دهد!).
ولی آیا واقعا ارتودنتیست عمومی می تواند این کیفیت را ارایه دهد؟ (۷) آیا از نظر علمی و عملی این توان وجود دارد؟ معیار این کفایت چیست؟
به همین دلیل دندانپزشکانی که به عنوان ارتودنتیست ارایه خدمت می کنند از نظر قانونی از این کار عملا منع نمی شوند! و صرفا زمانی به مشکل می خورد که مشکلی از نظر پزشکی قانونی پیش بیاید! به عبارتی عملا در اکثر نقاط جهان و از جمله ایران، دندانپزشکان هردرمانی را که بتوانند انجام می دهند! مشکل زمانی پیش می آید که درمان دچار شکست شود یا بیمار از نتیجه درمان ناراضی باشد و اقدام به شکایت کند. در این حال بسته به عملکرد درمانگر، نحوه داوری کارشناسان و قضاوت هیات بدوی قانونی، ممکن است عملکرد درمانگر مناسب تشخیص داده شود یا نشود! در این بین علم و آگاهی و داوری صحیح هر کدام از این عوامل می تواند در صحت و سقم پروسه نظارت تاثیر گذار باشد!
در بحث انتخاب بین ارتودنتیست جنرال یا متخصص همواره نظریات مختلف بیان شده است:
ارتودنتیست متخصص یا عمومی
در این بین ازمیان منابع مختلف که توان دسترسی و مطالعه آن ها را داشته ام، آدرسی ارایه می دهم که یکی از رسمی ترین و معتبرترین درعین حال منطقی ترین منابع موجود در این زمینه است که از نظر اخلاقی هم دقیق نگاشته شده است (۸)و همین جزوه را ملاک عمده ادامه صحبت قرار می دهم. خوانندگان عزیز می توانند مشروح مطلب را در همان جزوه مطالعه کنند ولی درادامه نوشتار خودم، ترجیح می دهم خلاصه ای از متن جزوه را ، البته با اضافه کردن نکاتی که به نظر من بیان آن کمک کننده است، ارایه دهم. شایان ذکر است که این جزوه به طور عمومی تهیه شده و در همه زمینه ها قابل استناد است ولی من برای بحث ارتودنسی و انتخاب ارتودنتیست آن را استفاده کرده وضمن وفاداری به هدف و فحوی منبع اصلی، به نکات مورد نظر و ابهاماتی که در بین همکاران مشاهده کرده ام به شکل سوال (ترجیحا) اشاره می کنم و پاسخ را به علم و قضاوت خواننده واگذار می کنم:
“در طرح ریزی درمان باید دید (و آگاهی) بیمار به خدمات دندانپزشکی، توان مالی وی و شرایط فعلی دندانی-پریودنتال وی مدنظر قرار گیرد و گاه ارجاع به دندانپزشک متبحر تر یا متخصص بهترین راهکار برای ارایه بهترین خدمت به بیمار است.”
سوال: آیا از دید بیمار به موضوع و صحت آن اطمینان حاصل می شود؟ آیا بیمار با آگاهی کامل از انتخاب هایی که دارد، درمانگر را انتخاب می کند؟ آیا همیشه درمان نزد درمانگر جنرال از نظر مادی برای بیمار به صرفه تر است؟ آیا درمانگر در بررسی شرایط دندان-پریودنتال علم و تجربه کافی دارد و از این علم به درستی استفاده می کند؟
فراموش نکنیم که علم نیز مانند عقل ابزاری است که استفاده یا عدم استفاده از آن اتخابی است ، یعنی همیشه وجود دارد ولی همیشه استفاده نمی شود! چه عمدا و چه به علت سهل انگاری! اغلب ما در عرصه های مختلف زندگی می دانیم راه درست و بهتر چیست ولی به دلایل زیادی به خصوص منفعت طلبی و سهل انگاری آن را انتخاب نمی کنیم!
” انتظار می رود دندانپزشک بداند چه زمانی باید بیمار را به متخصص ارجاع داد.”
در این بین پروتکل ها و دستورالعمل هایی وجود دارد که یکی از معروفترین و معتبر ترین آن ها در کتاب ارتودنسی نوین تالیف پروفیت و همکاران قابل مشاهده و اجرا است(۹)! لازم به ذکر است که سال ها پیش واقعا دسترسی به این کتب مرجع سخت بود، امروزه همه دسترسی به متن اصلی و ترجمه این منابع دارند!
سوال: آیا درمانگر واقعا به این پروتکل به دید دقیق نگاه می کند؟ آیا آن را اجرا می کند؟
” حداقل مواردی که برای ارجاع باید مورد توجه قرار گیرند: مهارت و راحتی دندانپزشک، پیچیده بودن کیس، اهداف طرح درمان، شرایط پزشکی بیمار، ابزار یا تست های تخصصی، سطح مهارت و آموزش پرسنل و خواست های بیمار”
سوال: ایا درمانگر از مهارت خود دید درستی دارد؟ آیا پیچیدگی های کیس را می تواند درست تشخیص دهد؟ آیا از خواست واقعی بیمار آگاه است؟ به عبارت دیگر آیا از آگاهی بیمار اطمینان دارد؟
” درمانگر هدف ارجاع باید صرفا با هماهنگی ارجاع کننده درمان کند و صرفا مشکل مورد ارجاع را درمان کند و باید بیمار برای سایر خدمات به سمت ارجاع کننده باز گردانده شود. اگر هم درمانگر متخصص نسبت به درمان پیشنهادی درمانگر جنرال نظری متفاوت داردیا قصد مشاوره گرفتن با متخصص دیگری را دارد، باید ابتدابا ارجاع کننده در این زمینه مشورت نماید.”
سوال: آیا مورد فوق را همکاران متخصص رعایت می کنند؟
“درمانگر نباید کاری را که درمانگر ارجاع دهنده انجام داده دوباره با اخذ هزینه انجام دهد و یا کاری را انجام دهد که درمانگر ارجاع دهنده می توانست به حد کفایت و به درستی انجام داده باشد!
” درمانگر متخصص باید در طول زمان درمان دندانپزشک ارجاع دهنده را از روند درمان با خبر سازد و گزارش به وی ارایه دهد. حتی بعد از پایان درمان از روند درمان گزارش ارایه دهد. حتی اگر بیمار بدون هماهنگی دندانپزشک خود جهت فالو آپ درمان تخصصی مستقیما به وی مراجعه کرده باشد، مراتب باید به اطلاع درمانگرارجاع کننده اصلی رسانده شود تا وی همواره در طی و بعد از درمان هم دخیل و آگاه باشد و هم خود را دخیل و آگاه بداند و ببیند!”
” دندانپزشک جنرال باید بداند که گاه خدماتی لازم می شود که به نفع بیمار است و در این بین تشخیص متخصص باید مدنظر قرار گیرد زیرا در تمامی شرایط چه دندانپزشک جنرال و چه متخصص باید بدانند که منافع حداکثری بیمار در اولویت قرار دارند!”
سوال: چقدر همکاران متخصص و جنرال به این اصول وفادار هستند؟
خاطره: از استادی از بخش پریودنتیکس یکی از دانشگاه ها نقل شده بود که به دانشجو ها می گفت: “خوبه که دندانسازهای تجربی هم دست به ایمپلنت می برند! وگرنه شایع می کردند که سرطانزاست! اونوقت نون همه ما آجر می شد!!!” حال این داستان را مقایسه کنید با اظهار نظری که برخی از همکاران (جنرال یا متخصص) به صورت عمدی و غیرعمدی از سوی نادانی یا غرض ورزی در مورد کار دیگر همکاران می کنند آن هم در حضور بیمار و همراهان وی!
اگر کمی دقیق به تاریخچه قانون گذاری و برنامه سازی آموزشی دنیا و سپس کشور عزیزمان نگاه کنیم، خواهیم دید که حتی برنامه سازان ما هم از بسیاری از این اصول بی اطلاع هستند! گاه حتی این اصول را به ضرر خود تلقی می کنند! متاسفانه قدم های کمی در راه اصلاح این مشکل برداشته شده و اغلب کسانی هم که قدمی برداشته اند، به تدریج به سیستم قدیمی استحاله پیدا کرده اند (اکثرا به خاطر منفعت طلبی و گاه کم دانی)! تعدادی از کسانی که نامشان برده می شود، احتمالا به خاطر می آورند که چگونه من از کسانی که ظاهرا طلایه دار اصلاحاتی در این زمینه بوده اند، مستقیما تقاضای ارایه گزارشی را کرده بودم و ایشان نه تنها این گزارش را ارایه نکردند (حال اینکه یکی از وظایف مقامی که داشتند تهیه و ارایه همین گزارش بود)، بلکه پیگیری من برای دریافت این گزارش به مذاق و شاید مصلحت طلبی همکاران و همراهان خوش نیامد و باعث حذف بنده از گروه و قطع دسترسی بنده به روند اتفاقات بعدی شد!
اما حقیقت این است که تنها راه نجات در تحمل و واقع بینی است. واقع بینی صرف : یعنی هم خوبی ها را ، و هم کاستی ها را، درست،ببینیم و خوبی ها را تقویت کنیم و نقایص را هرچه زودتر و بیشتر برطرف کنیم! در این بین هردو گروه ادله ای ارایه می دهند که اگر دقیق نگاه کنیم گزینشی است و جهت دار. ولی اگر توان این را داشته باشیم که منصفانه و واقع بینانه نظاره کنیم، مشکل در همه بخش ها هست و بالاتر از آن در بحث آموزش اجتماعی ( چه آموزش بیماران، چه همکاران جنرال و چه متخصصین!) لذا در پایان نیازی به ارایه راه حل جدید نمی بینم چون با کمی دقت راه حل در متن اشاره شده: اصلاح روند های ناسالم علمی و اجتماعی!
سخنی با خوانندگان در مورد اعتقاد دکتر گوگانی در مورد نحوه انتخاب ارتودنتیست مناسب:
عزیزان برای دسترسی به متن کامل مقاله که شامل لینک رفرنس ها نیز هست، می توانند به آدرس سایت اختصاصی نگارنده مراجعه نمایند، لینک آدرس مرتبط به زودی و با راه اندازی تارنمای رسمی زیر مطلب اضافه خواهدشد.همینطور با عضویت در گروه (+Iranian orthodontists) در فیس بوک، امکان اظهار نظر فعال و مباحثه بین عزیزان یا خواستن توضیح از نگارنده ،زیر پست مربوط به نسخه ای از همین مطلب عملی خواهد بود!
در ضمن در ادامه مباحثات مرتبط با این موضوع مقاله دیگری از دکتر گوگانی به عنوان زیر منتشر شده است که مطالعه آن به شما توصیه می شود:
یادگرفتن ارتودنسی نه غیرممکن است و نه آسان!
به امید واقع بینی حداکثری و نجات جامعه
صابر سید گوگانی
متخصص ارتودنسی
۲۱مهر ۹۳
لینک مقاله اصلی منتظر شده در سایت “دندانه”
منابع:
